Οζολοί Λοκροί

Aναφορικά με το όνομα Ζέλι δύο θεωρίες έχουν διατυπωθεί. Η πρώτη και ίσως επικρατέστερη ότι προέρχεται από τη σλάβικη λέξη "Ζελιινάακοβ" που σημαίνει πράσινη πλαγιά. Η δεύτερη αναφέρει ότι το όνομα Ζέλι προήλθε από τους  Οζολούς ή Εσπερίους Λοκρούς που ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής.

Αξίζει, λοιπόν, να αφιερώσουμε λίγες γραμμές σ' αυτό το σχετικά άγνωστο φύλο των Λοκρών και να τους γνωρίσουμε λίγο καλύτερα. Ο Στράβων στα "Γεωγραφικά " (Θ, 3.1) αναφέρει ότι οι Εσπέριοι ή Οζολοί Λοκροί ήταν εγκατεστημένοι  στο δυτικό τμήμα της περιοχής της Λοκρίδας, δυτικά των Δελφών και χωριζόταν από την Οπουντία Λοκρίδα με το όρος Παρνασσός. Βόρεια συνόρευαν με την Δωρίδα, ανατολικά με την Φωκίδα, δυτικά με την Αιτωλία και νότια με τον Κορινθιακό κόλπο. Πρωτεύουσα τους ήταν η Άμφισσα και σημαντικότερες πόλεις η Ναύπακτος, το Ευπάλιον, η Οιάνθη και η Αλόπη. Έμβλημά τους ήταν ο αστερισμός "Έσπερος" (αποσπερίτης).

Το όνομα Οζολοί Λοκροί, σύμφωνα με τον Παυσανία, προήλθε από το ρήμα όζω που σημαίνει μυρίζω άσχημα, επειδή κατά μία εκδοχή δεν φορούσαν ενδύματα από ύφασμα αλλά προβιές ζώων. Ο δε Στράβων υποστηρίζει ότι η ονομασία προέρχεται από το δύσοσμο νερό που έρεε από Λόφο Ταφιασσό, μυθικό τάφο του Κενταύρου Νέσσου. 

Λόγω των ορεινών όγκων της περιοχής τους ήταν απομονωμένοι και πολιτισμικά κατώτεροι των συγγενών τους Οπουντίων Λοκρών. Αναφέρονται τον καιρό του Πελοποννησιακού πολέμου από τον  Θουκυδίδη ως ημι-βάρβαροι όπως οι Αιτωλοί και οι Ακαρνάνες. 

Οι Οζολοί Λοκροί διατήρησαν την ονομασία τους μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή, από εκεί έπειτα κι έπαψαν να αναφέρονται ως ξεχωριστό φύλο.

Αργυρό νόμισμα Οζολών Λοκρών 5ος π.Χ. αιώνας